Mediacja to narzędzie coraz częściej wykorzystywane w postępowaniu rozwodowym, w szczególności, gdy małżonkowie posiadają małoletnie dzieci, pozwalająca na alternatywne rozwiązywanie trudnej sytuacji powstałej między nimi.
Biorąc pod uwagę, jak wiele emocji i nerwów może powodować taki konflikt, jest to instytucja przydatna zarówno dla sądu, jak i samych małżonków - pomaga ona bowiem w profesjonalnej i mniej stresującej atmosferze ustalić warunki ewentualnego rozwodu, w tym kwestie związane z małoletnimi dziećmi, i ułatwia kulturalne rozstanie.
Mediacja stanowi również narzędzie wykorzystywane przez sądy, których zadaniem jest dążenie do pojednania stron i zapobiegnięcie rozpadowi rodziny stworzonej przez małżonków. Jest to więc instytucja przydatna zarówno w próbie pogodzenia zwaśnionych małżonków, jak i ustalenia ważkich kwestii dotyczących samego rozwodu, w tym dotyczących dzieci.
Mediacja sądowa i pozasądowa
Wobec faktu, że mediacja jest dobrowolna, skierowanie do niej stron przez sąd (w tym na ich zgodny wniosek) nie jest obligatoryjne.
Zgodnie z art. 436 Kodeksu postępowania cywilnego (kpc), zasadniczą przesłanką skierowania stron do mediacji jest istnienie widoków na utrzymanie małżeństwa. Wynika z tego wprost, że podstawowym celem mediacji przy rozwodzie jest pogodzenie (oczywiście o ile to jest możliwe na gruncie danej sprawy) zwaśnionych małżonków na drodze poczynienia wzajemnych ustaleń moderowanych przez osobę mediatora (jako przesłankę zawieszenia postępowania rozwodowego, widoki na utrzymanie małżeństwa wskazuje również art. 440 kpc).
Należy pamiętać, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby małżonkowie skorzystali z mediacji jeszcze przed skierowaniem sprawy do sądu - wówczas będzie miała ona charakter prywatny, pozasądowy i, jeśli strony jeszcze przed wszczęciem postępowania ustalą między sobą najważniejsze, satysfakcjonujące dla obojga, kwestie, może znacznie skrócić postępowanie sądowe.
Mediacja pozasądowa, na którą chcą się zdecydować małżonkowie przed wniesieniem sprawy o rozwód, może zostać wszczęta na podstawie stosownej umowy o mediację określającej strony, przedmiot mediacji oraz osobę mediatora lub sposób jego wyboru.
Kiedy sąd kieruje strony do mediacji
Zgodnie z treścią art. 445 (2) kpc, sąd może, na każdym etapie postępowania o rozwód, skierować strony do mediacji w celu ustalenia kwestii dotyczących:
- zaspokojenia potrzeb rodziny,
- alimentów,
- sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej,
- kontaktów z dziećmi,
- spraw majątkowych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu o rozwód.
Mediacja - rozwód czy pojednanie
Kierunek prowadzenia mediacji jest uzależniony od woli stron - może prowadzić zarówno do pojednania skonfliktowanych małżonków, jak i ustalenia warunków rozstania. Istotą mediacji jest konstruktywna wymiana zdań między małżonkami, zmierzająca do ułatwienia im komunikowania się między sobą i wypracowania wspólnych kompromisów.
To od małżonków zależy, do czego ma doprowadzić mediacja - nie jest wykluczone, że decydują się oni na to rozwiązanie już z postanowieniem o rozwodzie; wówczas mediacja pomaga w ustaleniu kluczowych kwestii związanych z rozstaniem (jak opieka nad dziećmi czy sprawy alimentacyjne).
Mediacja, w swoich założeniach, ma łagodzić nastroje i emocje narosłe między skłóconymi stronami; jest podejmowana przede wszystkim dobrowolnie, co oznacza, że małżonkowie mogą do niej przystąpić z własnej woli i w każdym momencie się z niej wycofać.
Jak przebiega mediacja
Strony decydujące się na mediację w swojej sprawie muszą liczyć się z, najczęściej, co najmniej jednym spotkaniem z mediatorem (zwykle jest ich kilka), które odbywa się w atmosferze dobrowolności i poufności.
Zwykle mediator najpierw rozmawia z każdą ze stron z osobna, następnie z obiema. Kluczowe jest, aby każdy z małżonków miał szansę na swobodną wypowiedź i bycie wysłuchanym przez drugą stronę.
Jeśli to sąd kieruje strony do mediacji, równocześnie wyznacza on czas jej trwania do trzech miesięcy, który na wniosek małżonków może zostać wydłużony.
Z przebiegu mediacji sporządzany jest protokół, w którym zamieszcza się treść zawartej ugody lub wzmiankę, że do ugody nie doszło. Co do reszty przebiegu mediacji strony i mediatora wiąże tajemnica mediacji. Odpisy sporządzonego protokołu doręcza się stronom. Jeśli doszło do zawarcia ugody, strony również ją podpisują i wymaga ona zatwierdzenia przez sąd. Mediator składa wówczas w sądzie protokół, a sąd przeprowadza postępowanie o zatwierdzenie ugody.
Ile kosztuje mediacja?
Mediacja prowadzona na podstawie skierowania sądu, w zakresie kosztów podlega rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 czerwca 2016 roku w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym.
Zgodnie z powyższą regulacją, w sprawach o prawa majątkowe wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, ale nie mniej niż 150 i nie więcej niż 2 000 złotych. W sprawach zaś o prawa niemajątkowe i tych, których wartości nie da się ustalić, wynagrodzenie za pierwsze posiedzenie wynosi 150 złotych, a za każde kolejne 100 złotych, jednak nie więcej niż 450 złotych. Wynagrodzenie należne mediatorowi powiększa się o kwotę podatku VAT.
Mediatorowi przysługuje też zwrot innych kosztów, jak choćby przejazdów czy korespondencji.
W przypadku mediacji pozasądowej, koszty uzależnione są od stawek i cenników oraz indywidualnych ustaleń z mediatorem wybranym przez strony.
Koszty mediacji ponoszą strony, stosownie do swoich ustaleń (zazwyczaj po połowie).
Jaką rolę pełni mediator?
Zgodnie z art. 436 kpc, jeśli małżonkowie nie uzgodnili osoby mediatora, sąd kieruje ich do stałego mediatora obdarzonego:
- wiedzą teoretyczną, zwłaszcza z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa,
- doświadczeniem w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych.
Podstawową cechą mediacji są przede wszystkim określone cechy mediatora, który powinien być osobą kompetentną, neutralną i bezstronną w sporze między małżonkami, tj. nie opowiadać się po żadnej ze stron sporu i jednakowo służyć im pomocą.
Mediator wybierany jest przez strony albo, jak wskazałam powyżej, przez sąd. Jak przy każdej mediacji - mediatorem może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Osoba mediatora ma przede wszystkim zarządzać komunikacją między małżonkami i pomóc w znalezieniu wspólnego języka. Mediatorem jest najczęściej osoba wpisana na listę stałych mediatorów przy danym sądzie.
Rozwód w mediacji - dlaczego warto
Konstrukcja mediacji, jako dobrowolnego, poufnego spotkania w towarzystwie neutralnego i doświadczonego mediatora, pozwala na stwierdzenie, że ustalenie warunków rozstania w tej formie to przede wszystkim mniejszy formalizm i stres, niż batalie na sali sądowej. Ustalenie spraw dotyczących rozwodu w drodze rozmowy i wymiany zdań często pozwala zwaśnionym małżonkom dojść do porozumienia i rozwieść się szybciej, a często prowadzi do pojednania i uratowania małżeństwa.
Jeśli w małżeństwie pojawiły się dzieci, zdecydowanie się na mediację to również dbałość o dobro dziecka - pozwala ona dyskutować o kontaktach rodziców z dziećmi w przyjaźniejszej atmosferze niż sala sądowa, a co za tym idzie, pozwala opaść emocjom i dopuszcza do głosu rozsądek oraz chęć porozumienia.
Jako, przede wszystkim, rozmowa i sztuka kompromisu, mediacja powoduje, że żadna ze stron nie czuje się przegrana.
Natalia Łupińska, prawnik