W polskim prawie adoptowanie dziecka nazywane jest przysposobieniem. Ogólne regulacje w zakresie jego form zawiera Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Chcące adoptować dziecko należy zdawać sobie sprawę z tego, że rodzajów przysposobienia polskie prawo zna kilka. W obrębie tego artykułu przedstawię formy adopcji obowiązujące w Polsce, wraz ze wskazaniem ich najważniejszych cech.
Rodzaje adopcji
Kodeks rodzinny i opiekuńczy (KRO) wyróżnia trzy rodzaje przysposobienia dziecka:
- niepełne,
- pełne (rozwiązywalne),
- pełne nierozwiązywalne (inaczej całkowite).
Powyższa kolejność nie jest przypadkowa i wskazuje na swoiste natężenie więzi rodzinnej, jakie dany rodzaj przysposobienia tworzy, a także skutki, jakie za sobą niesie. O podstawowej różnicy między przysposobieniem pełnym a niepełnym wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z 23 czerwca 2015 roku, V CSK 619/15: Z zestawienia cech obu rodzajów przysposobienia przewidzianego w przepisach k.r.o. wynika, że różnice między nimi uwidaczniają się w relacjach pomiędzy przysposobionym a krewnymi przysposabiającego oraz pomiędzy przysposobionym a jego krewnymi. W szczególności w przypadku przysposobienia pełnego dochodzi do zerwania więzów przysposabianego z rodziną naturalną i powstania stosunku prawnego (sztucznego pokrewieństwa) z rodziną przysposabiającego.
Przysposobienie niepełne
Przysposobienie niepełne tworzy relację jedynie między przysposabiającym a dzieckiem, i zgodnie z art. 124 § 1 KRO:
- dotychczasowa władza rodzicielska rodziców ustaje, a dziecko zaczyna podlegać władzy rodzicielskiej przysposabiającego,
- skutki przysposobienia w zakresie alimentów i dziedziczenia nie rozciągają się na krewnych przysposabiającego,
- kwestie alimentacyjne i związane z dziedziczeniem między dzieckiem a jego rodziną naturalną trwają (o dziedziczeniu przy przysposobieniu niepełnym piszę tutaj).
Dziecko przysposobione w ten sposób przyjmuje nazwisko przysposabiającego, chyba że wyrazi wolę pozostania przy dotychczasowym - uwagi na ten temat przedstawię poniżej.
W akcie urodzenia dziecka wpisuje się wzmiankę o przysposobieniu, a w odpisie skróconym wskazuje się przysposabiających jako rodziców. Zgodnie z Prawem o aktach stanu cywilnego, mając na uwadze, że dziecko nie zrywa więzi ze swoja biologiczną rodziną, sąd może wyłączyć możliwość wpisywania w odpisie skróconym przysposabiających jako rodziców dziecka.
Orzeczenie przysposobienia niepełnego wymaga zgłoszenia takiego żądania przez przysposabiającego i wyrażenia zgody przez określone osoby (w zależności od okoliczności może to być dziecko po ukończeniu 13. roku życia, jego rodzice biologiczni itp.). To przysposobienie zachodzi najczęściej między starszymi dziećmi a ich krewnymi, i ma szczególne znaczenie w sytuacjach utraty biologicznych rodziców, np. wskutek wypadku samochodowego.
Istnieje możliwość zmiany przysposobienia niepełnego na przysposobienie pełne.
Przysposobienie pełne
Przysposobienie pełne rodzi między przysposabiającym a przysposobionym stosunek taki, jak między rodzicem a dzieckiem (art. 121 § 1 KRO), i rozciąga się ono również na krewnych przysposabiającego, co oznacza, że przysposobione dziecko staje się takim członkiem rodziny, jak biologiczne dziecko przysposabiających. Ma to przede wszystkim skutki w zakresie alimentów i uprawnień w prawie spadkowym (z wyjątkiem adopcji pasierba, o czym będzie mowa niżej).
Co ważne, z chwilą dojścia do skutku przysposobienia pełnego wygasają władza rodzicielska, obowiązki i uprawnienia alimentacyjne oraz prawa do dziedziczenia między dzieckiem a jego krewnymi. Nie jest to jednak stan nieodwracalny, ponieważ ta forma przysposobienia może zostać rozwiązana.
Przysposobienie pełne dziecka nie stoi na przeszkodzie w ustalaniu macierzyństwa oraz ustalaniu, zaprzeczaniu i postanowieniu o uznaniu ojcostwa za bezskuteczne. Nie ma to jednak wpływu na ustanie władzy rodzicielskiej, uprawnienia do alimentów i prawa do dziedziczenia.
Wskutek przysposobienia pełnego dziecko otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a przy przysposobieniu wspólnym (do którego uprawnieni są jedynie małżonkowie) nazwisko jakie noszą (nosiłyby) wspólne dzieci z tego małżeństwa. Możliwe jest jednak, aby dziecko (powyżej 13. roku życia, czyli z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych) wyraziło życzenie zachowania dotychczasowego nazwiska - sąd wówczas, za zgodą przysposabiającego, zgodnie z art. 122 § 1 KRO, wydaje postanowienie o nazwisku złożonym, w którym drugim członem jest nazwisko przysposabiającego.
Zgodnie z Prawem o aktach stanu cywilnego, informacja o przysposobieniu zostaje wpisana do aktu urodzenia dziecka. Istnieje również, jeśli tak postanowi sąd, możliwość sporządzenia nowego aktu urodzenia ze wskazaniem osób przysposabiających jako rodziców. Przy najczęściej używanym w takich sprawach skróconym akcie urodzenia, jako rodziców wskazuje się przysposabiających, co gwarantuje zachowanie tzw. tajemnicy przysposobienia.
Przysposobienie pasierba
Pewna odrębność w przysposobieniu pełnym ma miejsce, kiedy przysposobionym jest pasierb jednego z małżonków. W sytuacji, gdy jeden małżonek przysposabia dziecko drugiego, nie ma mowy o ustaniu więzi rodzinnej (praw i obowiązków) między dzieckiem a jego rodzicami naturalnymi i ich krewnymi.
Przysposobienie całkowite
Przysposobienie całkowite jest przysposobieniem nierozwiązywalnym i wymaga od biologicznych rodziców dziecka uprzedniego wyrażenia zgody na przysposobienie go w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającej. Nie jest jednak dopuszczalne przysposobienie całkowite pasierba.
Wraz z przysposobieniem całkowitym (z uwagi na powyższe nazywanym również anonimowym) dziecko traci dotychczasowy stan cywilny, w miejsce którego nabywa nowy, jako członek nowej rodziny.
Co ważne, pierwotny akt urodzenia dziecka zostaje zachowany, ale nie podlega ujawnieniu - odpisu zupełnego takiego aktu może żądać sąd i sam przysposobiony po osiągnięciu pełnoletniości (art. 72 i art. 73 Prawa o aktach stanu cywilnego).
Mając na uwadze, że wraz z przysposobieniem całkowitym prawdziwe pochodzenie dziecka ulega zatarciu, przysposobiony nabywa prawo do dziedziczenia po przysposabiających i ich krewnych tak, jakby był ich własnym, biologicznym potomkiem.
Należy jednak pamiętać, że tak jak w rodzinach, w których dzieci pochodzą od rodziców, możliwe jest pozbawienie władzy rodzicielskiej rodziców, którzy dziecko przysposobili - odnosi to taki skutek, że zgodnie z art. 1191 § 1 KRO - takie dziecko może zostać ponownie przysposobione.
Przysposobienie - pomoc prawna
Pragnienie posiadania dziecka dotyczy wielu osób w Polsce. W wyniku różnych sytuacji życiowych i zdarzeń losowych, często jedyną szansą na potomstwo jest adopcja. Przy podejmowaniu decyzji o staraniu się o dziecko w drodze jego przysposobienia, warto zasięgnąć rzetelnej porady prawnej, aby z pełną świadomością wiedzieć, jakie skutki rodzi adoptowanie dziecka i z czym się ono wiąże. W kolejnych artykułach poruszę inne, ważne i złożone, zagadnienia związane z adopcją dziecka, które często budzą wiele wątpliwości wśród rodziców.
- Natalia Łupińska, prawnik